Đề xuất phân bổ khoản lỗ của EVN vào giá điện khi chưa rõ các chi phí gây lỗ đặt ra dấu hỏi về minh bạch, “không thể mặc nhiên lỗ bao nhiêu – bù bấy nhiêu”.
Nếu cộng thêm khoản lỗ của EVN, giá điện sẽ tăng mạnh
Dự thảo sửa đổi Nghị định 72 về cơ chế điều chỉnh giá điện gây tranh luận khi đề xuất tính khoản lỗ hơn 44.000 tỉ đồng của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá điện. Chuyên gia cho rằng, cần tách bạch chi phí hợp lý, không thể mặc nhiên “EVN lỗ bao nhiêu thì bù bấy nhiêu”.
Trao đổi với Lao Động, TS Ngô Đức Lâm – Nguyên Phó Viện trưởng Viện Năng lượng (Bộ Công Thương) – cho rằng, trước hết, Bộ Công Thương và EVN phải công bố rõ lý do vì sao đưa khoản lỗ của EVN vào giá điện. Đồng thời, đề nghị Bộ Công Thương cần có kiểm tra và công bố nguyên nhân cụ thể gây ra khoản lỗ của EVN.
Ông lưu ý giá điện là vấn đề nhạy cảm. Hiện tại, giá bán lẻ điện bình quân đã cao hơn trước – sau nhiều đợt tăng giá liên tiếp khiến các hộ gia đình khó khăn. Nếu cộng thêm khoản lỗ này, giá điện sẽ tăng mạnh.
Theo phân tích của ông Lâm, trước khi xem xét bù lỗ, cần nhìn lại cơ cấu giá điện bình quân. Trong giá điện bình quân hiện nay, tất cả yếu tố tạo nên giá thành đã được đưa vào: từ biến động giá nguyên, nhiên vật liệu, tỉ giá ngoại tệ, chi phí trả lương cho cán bộ nhân viên ngành điện, cho đến chi phí truyền tải… Ngay cả phần lợi nhuận cũng đã được tính toán. Do đó, nếu bổ sung thêm khoản lỗ thì phải tính toán lại toàn bộ giá điện bình quân để đảm bảo tính hợp lý.
Ông Lâm cũng cho rằng, giá điện hiện nay đã tiệm cận cơ chế thị trường theo quy định của Luật Điện lực, hướng tới cạnh tranh. Nếu tính khoản lỗ của EVN vào giá điện sẽ đi ngược nguyên tắc thị trường, làm méo mó cơ chế điều hành.
Đồng thời, ngành điện cần nhìn nhận lại những bất cập kéo dài trong chính sách giá, như biểu giá lũy tiến theo bậc thang vốn bị nhiều ý kiến phản ứng vì mức chênh lệch quá lớn, tạo ra tình trạng “bù chéo” không hợp lý. Những bất cập này vẫn chưa được xử lý triệt để, nay lại đưa thêm những đề xuất chưa thỏa đáng vào, chắc chắn sẽ khiến dư luận và người dân không thể chấp nhận.
Bộ Công Thương đề xuất phân bổ khoản lỗ của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vào giá điện. Ảnh: Nguyên Phong
Nghị định chưa ráo mực… đã sửa
Trao đổi với Lao Động, TS. Nguyễn Huy Hoạch – Thành viên Hội đồng khoa học của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam – cho hay, có cơ sở để đánh giá khoản lỗ hơn 44.000 tỉ đồng của EVN.
Lý do là hiện nay giá đầu vào của hệ thống điện có nhiều mức khác nhau, trong đó điện gió, điện mặt trời, điện LNG đều cao hơn giá điện bình quân; đồng thời EVN còn phải thực hiện nhiệm vụ cung cấp điện cho vùng sâu, vùng xa, hải đảo…
Nếu không xử lý được, khả năng phát sinh nợ xấu và hạn chế tái đầu tư của EVN là rất lớn. Khi đó, ngân hàng sẽ đánh giá mức độ rủi ro cao hơn, khiến hoạt động đầu tư tái sản xuất bị đình trệ, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh năng lượng quốc gia.
Tuy nhiên, dưới góc độ người tiêu dùng, theo TS. Hoạch, khó có thể thông cảm cho việc tính toàn bộ khoản lỗ này vào giá bán điện. Người dân mong muốn EVN hoạt động hiệu quả, nhưng trên hết phải minh bạch. Vì vậy, cần xác định rõ đâu là khoản lỗ hợp lý để phân bổ, chứ không thể mặc nhiên “EVN lỗ bao nhiêu thì bù bấy nhiêu” vào giá điện.
Ông nhấn mạnh, Nghị định 72 vừa được Chính phủ ban hành và có hiệu lực từ ngày 28.3, tức là mới chỉ vài tháng, chưa ráo mực. Thế nhưng, cơ quan tham mưu xây dựng nghị định là Bộ Công Thương đã chưa tính toán đầy đủ các vấn đề liên quan tới cơ cấu tính giá. Việc đặt ra vấn đề khoản lỗ của EVN để rồi lại nhanh chóng đề xuất sửa nghị định nhằm bù lỗ cho doanh nghiệp là điều không thuyết phục.
Thực tế cho thấy, vào thời điểm tháng 7 vừa qua, khi nắng nóng gay gắt, hóa đơn tiền điện của nhiều hộ gia đình đã tăng vọt. Trong bối cảnh đó, nếu EVN không đảm bảo minh bạch, không công bố một lộ trình hợp lý cho việc phân bổ khoản lỗ, thì khó có thể nhận được sự đồng thuận của xã hội. Điều này không chỉ tác động trực tiếp đến đời sống sinh hoạt của người dân mà còn ảnh hưởng đến hoạt động của toàn bộ nền kinh tế.
Do đó, TS. Hoạch cho biết, các bộ, ngành cần ngồi lại với nhau để tách bạch các khoản lỗ hợp lý có thể phân bổ vào giá điện, đồng thời nghiên cứu và công bố lộ trình phù hợp, với tiêu chí hạn chế tối đa tác động đến khách hàng, nhất là nhóm dễ bị tổn thương.
Ông cũng lưu ý đây chỉ là giải pháp tình thế. Luật Điện lực sửa đổi đã nêu rõ định hướng tiến tới xóa bỏ cơ chế bù chéo trong giá điện, và điều này cần sớm được triển khai để đảm bảo công bằng giữa các nhóm khách hàng.
Bởi trên thực tế, cơ cấu giá bán điện hiện nay còn nhiều bất hợp lý: khối hộ gia đình đang phải trả giá cao hơn khối sản xuất. Trong khi đó, Nhà nước chủ trương giữ giá điện thấp cho sản xuất để hỗ trợ đầu tư, nhưng phần lớn lợi nhuận lại thuộc về doanh nghiệp FDI, chiếm tới 70-80% kim ngạch xuất nhập khẩu.
Điều này đồng nghĩa với việc giá điện rẻ cho sản xuất chủ yếu mang lại lợi ích cho doanh nghiệp nước ngoài, trong khi người dân trong nước phải gánh chi phí chênh lệch. Đây chính là nguyên nhân gây nên bức xúc kéo dài trong dư luận.
“Vì vậy, cần nghiên cứu lộ trình hợp lý để từng bước áp dụng cơ chế giá bán điện theo thị trường, đảm bảo vừa minh bạch, vừa hài hòa lợi ích của doanh nghiệp, người dân và cả nền kinh tế”, TS. Nguyễn Huy Hoạch nhấn mạnh.
