Ông Hai và bà Tám đã gắn bó với nghề nuôi vịt đồng hơn ba mươi năm trên mảnh đất ven sông Hậu, thuộc một xã ngoại ô thành phố Cần Thơ. Năm nay là một năm được mùa hiếm có. Đàn vịt xiêm, vịt trời hơn ba ngàn con đã đến kỳ xuất chuồng, béo múp, lông mượt, đang bơi lội và kiếm ăn rộn ràng trên cánh đồng lúa vừa gặt.

Tài sản lớn nhất của họ không phải là ngôi nhà cấp bốn cũ kỹ, mà chính là cái chuồng vịt rộng lớn và cuốn “Sổ Ghi Nợ – Lời Hứa” đã ố vàng, ghi chép cẩn thận mọi giao dịch mua bán, vay mượn của gia đình qua nhiều năm. Cuốn sổ này, đối với ông Hai, quý giá hơn bất kỳ tờ ngân phiếu nào.

Hôm đó là một buổi trưa nắng gắt, bà Tám đang lúi húi nhổ cỏ vườn, còn ông Hai thì ngồi trên chiếc võng tre dưới bóng cây xoài, nhẩm tính tiền lời của vụ vịt sắp tới. Thằng Út, con trai ông bà, vừa đi làm công nhân ở thành phố về nghỉ phép, đang ngồi bên cạnh phụ cha lập danh sách các mối lái quen.

Bỗng nhiên, một chiếc xe bán tải màu đen bóng loáng dừng xịch ngay trước cổng. Từ trên xe bước xuống là một người đàn ông tầm ngoài bốn mươi, mặc áo sơ mi trắng lịch sự, cổ đeo sợi dây chuyền vàng khá to, vẻ mặt lạnh lùng, đi kèm là một thanh niên bặm trợn.

“Xin lỗi, đây có phải là nhà ông Hai vịt không?” Người đàn ông áo trắng hỏi, giọng Bắc rõ ràng, nhưng xen lẫn chút kiêu ngạo của người thành phố.

“Phải, tôi là Hai đây. Chú là ai?” Ông Hai đứng dậy, thấy người lạ mà xe lại sang, có chút e dè.

“Tôi là Quyết. Từ Sài Gòn lên. Chúng ta có việc cần giải quyết.” Anh ta nói, không chờ mời, đã tự ý bước thẳng vào sân, mắt liếc nhìn đàn vịt đang túm tụm dưới bóng cây.

Anh Quyết thản nhiên ngồi xuống chiếc ghế nhựa, ra hiệu cho thằng Út rót nước. Ông Hai cảm thấy khó chịu trước thái độ này.

“Chú Quyết nói có việc gì?” Ông Hai hỏi thẳng.

“À, việc lớn chứ. Tôi đến để lấy vịt và dứt điểm cái vụ đặt cọc tháng trước.” Quyết nhếch mép, móc trong túi ra một phong bì dày cộp. “Tổng cộng là 50 triệu tiền cọc vịt, nay tôi đến nhận vịt và thanh toán nốt phần còn lại.”

Cả ông Hai, bà Tám và thằng Út đều trố mắt nhìn nhau.

“Cọc? Năm mươi triệu? Chú nói cái gì lạ vậy?” Ông Hai cau mày. “Tôi có mua bán, đặt cọc với ai ngoài mấy mối lái quen đâu? Hơn nữa, tháng trước tôi còn chưa có ý định bán.”

“Ông Hai già rồi lú lẫn hả?” Quyết cười khẩy. “Tháng trước, mùng 5 âm lịch, tôi có gặp ông và bà ở quán cà phê Tám Bảnh dưới cầu Cái Răng. Tôi đã đưa 50 triệu tiền mặt và dặn ông để dành nguyên cái lứa vịt xiêm này cho tôi làm mối sỉ cung cấp cho nhà hàng trên thành phố. Đã ký sổ rõ ràng, có người làm chứng.”

“Vô lý!” Bà Tám nhảy dựng lên. “Tôi ở nhà lo chuồng trại, không đi đâu hết! Ông Hai cũng vậy! Cà phê Tám Bảnh nào, ký sổ nào? Chú định giở trò lừa đảo giữa ban ngày à?”

Thằng Út cũng lên tiếng, cố giữ bình tĩnh: “Anh Quyết, xin lỗi, anh chắc chắn là anh gặp ba má tôi chứ? Có thể anh nhầm nhà rồi. Nhà tôi làm ăn uy tín bao năm, không bao giờ có chuyện nhận cọc mờ ám như vậy.”

“Nhầm?” Quyết cười lớn, vỗ tay một cái. Thanh niên bặm trợn đi cùng liền bước tới, tháo khẩu trang, gương mặt lộ ra một vết sẹo dài.

“Ông Hai nhìn kỹ đi. Cái người nhận cọc là bà này, chính là bà Tám, vợ ông đây.” Quyết chỉ vào bà Tám. “Cũng cái giọng lơ lớ miền Tây này, cũng cái nốt ruồi dưới mép này. Còn thằng cha này là Lãm, người đi cùng, làm chứng đây!”

“Thằng mất dạy!” Ông Hai giận tím mặt, định lao vào Quyết thì thằng Út vội can.

Bà Tám run rẩy, mặt cắt không còn giọt máu. Bà không biết Quyết là ai, cũng chưa từng đặt chân đến quán cà phê Tám Bảnh.

“Ông Hai, bà Tám, tôi không muốn làm lớn chuyện. Tôi chỉ muốn lấy hàng. Giờ tôi cho ông Hai hai lựa chọn: Một là giao vịt với giá đã thỏa thuận, trừ đi 50 triệu. Hai là trả lại tôi gấp đôi tiền cọc, tức 100 triệu, vì đã làm lỡ việc làm ăn lớn của tôi.” Quyết nói, giọng đầy uy hiếp.

Sự việc náo động thu hút vài người hàng xóm hiếu kỳ. Ông Hai, cảm thấy bị sỉ nhục và oan ức tột độ, không chịu nổi: “Được! Chú nói có sổ sách. Sổ của nhà tôi nằm trong hòm đây. Nếu trong đó có chữ ký, có ghi chép của tôi hoặc bà Tám, thì tôi chịu! Còn không, tôi sẽ báo công an về tội lừa đảo, vu khống!”

Ông Hai lao vào nhà, tay run run mở chiếc hòm gỗ cũ kỹ, lấy ra cuốn Sổ Ghi Nợ ố vàng, dày cộp.

Thằng Út đặt cuốn sổ lên chiếc bàn gỗ. Anh Quyết tiến tới, vẻ tự tin ra mặt, cúi xuống lật lật.

“Đây! Mục đặt cọc! Ghi rõ ràng: Mùng 5/3 âm lịch, Vịt Xiêm 3000 con, Đặt cọc 50.000.000 đồng… Và đây…” Quyết dừng lại, chỉ vào dòng cuối cùng. “… Chữ ký của bà Tám – Đã nhận tiền.”

Cả nhà ông Hai đều cúi xuống nhìn theo.

Đúng là dòng ghi chép đó, bằng mực bút bi xanh đã hơi nhòe. Và dưới đó, là một chữ ký loằng ngoằng, thoạt nhìn thì không giống chữ ký của bà Tám, nhưng bên cạnh lại có dấu vân tay được điểm bằng mực đỏ, và dòng chữ nhỏ: “Do không biết chữ, điểm chỉ bằng ngón trỏ.”

Ông Hai quay sang bà Tám, ánh mắt chất chứa sự ngờ vực, đau đớn. Bà Tám lắc đầu lia lịa, nước mắt đã chảy dài: “Ông Hai, tôi thề có trời đất, tôi không ký, không nhận, không điểm chỉ! Tôi bị oan!”

Thằng Út nhăn mày, cố gắng bình tĩnh nhìn kỹ trang sổ. Cuốn sổ là của gia đình, chữ viết là của ba nó – ông Hai, nét chữ quen thuộc, không thể nhầm lẫn.

“Ba, cái chữ ký này…” Thằng Út lẩm bẩm.

Ông Hai không nói gì, người ông đổ sụp xuống chiếc ghế, mặt tái mét. Ông là người ghi chép mọi thứ vào sổ. Nếu dòng này là thật, thì…

Thằng Út lấy tay che mặt, nó bỗng nhớ lại. Cuốn sổ này, chỉ có duy nhất một người trong nhà có thể tùy tiện mở ra và ghi chép lúc ông Hai đi vắng.

Út ngẩng đầu lên, nhìn chằm chằm vào người đang đứng trước mặt. Không phải Quyết, mà là… bà Tám.

Bà Tám vẫn khóc nức nở, thề thốt. Nhưng Thằng Út nhìn thấy, trong ánh mắt bà, có sự né tránh, sự sợ hãi không chỉ vì bị Quyết vu khống.

Thằng Út từ từ lật cuốn sổ sang trang đầu.

Dòng chữ to, ngay ngắn, là chữ viết của ông Hai, ghi ngày tháng. Nhưng phía dưới đó, là một dòng ghi chép nhỏ hơn, bằng mực đen, nét chữ run rẩy, không giống nét chữ của ông Hai.

Thằng Út đọc thành tiếng: “… Ngày 12/2 âm lịch. Mượn 20 triệu của Cô Sáu Tiệm Vàng. Tiền trả nợ cho… Hùng…”

Mặt thằng Út biến sắc.

Nó lật tiếp vài trang sau.

“… Ngày 20/2 âm lịch. Vay nóng 5 triệu, lãi 10%/tháng. Gặp ở cầu sắt…”

“… Ngày 3/3 âm lịch. Thua lớn. Cần 30 triệu gấp. Nợ chồng chất…”

Tất cả đều bằng nét chữ đó, mực đen. Và tất cả đều liên quan đến một cái tên: Hùng.

Ông Hai nghe đến đây, người như mất hồn. Ông cố gắng gượng dậy, giật cuốn sổ từ tay con trai, lật nhanh đến cuối cuốn sổ, nơi ông thường để trống.

Và đây, trang cuối cùng, ngay dưới dòng tiền đặt cọc 50 triệu của anh Quyết, có một dòng chữ khác, cũng bằng mực đen, vội vàng và đầy tuyệt vọng:

Hùng ơi, tui hết cách rồi. Xin má (bà Tám) vay nóng được 50 triệu. Chú Quyết là chủ nợ mới. Nếu không trả hết cho chú Quyết trong tuần này, chú ấy nói sẽ bắt Tui đi làm công trình. Xin má giữ bí mật dùm tui lần cuối. Thằng Hùng.

Mọi người chết lặng. Hàng xóm xì xào, chỉ trỏ.

Không phải ông Hai, không phải bà Tám. Người nhận 50 triệu tiền cọc, người ký vào sổ, người đang bị chủ nợ siết, chính là Hùng – con trai cả của ông bà, anh trai của thằng Út.

Hùng là một thanh niên hiền lành, nhưng nghiện cờ bạc, cá độ bóng đá. Ông Hai đã biết và đã trả nợ cho nó nhiều lần. Lần này, Hùng đi làm ăn xa ở thành phố, ông bà tưởng nó đã chí thú, nào ngờ vẫn chứng nào tật nấy, còn táo tợn hơn khi dùng chính uy tín của gia đình, dùng cuốn Sổ Ghi Nợ thiêng liêng của cha mình, để lấy 50 triệu tiền cọc vịt, trả cho một phần nợ cờ bạc.

Chắc chắn, Hùng đã về nhà lén lút trong một ngày ông Hai đi chợ, năn nỉ, đe dọa hoặc dùng lời lẽ ngon ngọt để bà Tám vì thương con mà phải nghe theo. “Hùng ơi, tui hết cách rồi. Xin má (bà Tám) vay nóng được 50 triệu” – dòng chữ này đã xác nhận tất cả. Hùng đã mượn bà Tám, và bà Tám đã làm theo lời con, lén lút ký sổ, điểm chỉ, đưa tiền và hy vọng con mình sẽ kịp thời trả nợ trước khi ông Hai phát hiện. Anh Quyết không phải người mua vịt, mà là chủ nợ của Hùng, và 50 triệu là khoản tiền Hùng dùng “vịt” để gán nợ, sau đó anh Quyết đến để “siết” tài sản đã được thế chấp.

Ông Hai buông cuốn sổ, nước mắt giàn giụa. Cái đau đớn không phải là mất tiền, mất vịt, mà là sự phản bội niềm tin, sự lén lút của hai người thân yêu nhất. Ông mất con, mất vợ.

“Giờ thì mọi chuyện rõ rồi, ông Hai.” Anh Quyết ung dung đứng dậy. “Tôi đã nói rồi, tôi không muốn làm lớn. Giờ tôi chỉ lấy vịt. 50 triệu này, cứ coi như tiền cọc đã thanh toán. Phần còn lại, Hùng đã nói sẽ trả sau khi bán được một lô hàng khác.”

Ông Hai nhìn đàn vịt, nhìn bà Tám đang quỳ gối khóc nấc, nhìn thằng Út đang thất thần.

“Thằng Hùng nó đang ở đâu?” Ông Hai hỏi, giọng lạc đi.

“Nó đang làm việc cho tôi ở công trình trên Bình Dương.” Quyết nhếch mép. “Làm đến khi nào trả hết nợ thì thôi.”

Thằng Út tiến lại gần, cầm lấy cuốn sổ, lau khô nước mắt.

“Anh Quyết. Cái chữ ký này, chính là Hùng đã tự giả mạo nét chữ của ba tôi để ghi vào sổ, và ép má tôi điểm chỉ. Anh không phải là chủ nợ. Anh là người bảo lãnh cái món nợ cờ bạc của anh tôi. Anh tôi đã gán 50 triệu tiền vịt cho anh để anh trả nờ cho nó, đúng không?” Út nói, giọng đanh lại.

Quyết không trả lời, chỉ nhếch mép.

“Gia đình tôi, không bao giờ để nợ cờ bạc dây dưa. Anh về nói với thằng Hùng… từ nay, nó không còn là con của gia đình này nữa.” Ông Hai nói, giọng dứt khoát, đau đớn như bị cắt ruột.

“Cái sổ này, là bằng chứng. Tôi sẽ giao cho anh 3000 con vịt xiêm, coi như thanh toán sòng phẳng 50 triệu tiền cọc mà con tôi đã lấy. Nhưng, từ nay, tôi và gia đình này không liên quan gì đến món nợ còn lại của nó. Nếu nó có làm gì sai trái, anh cứ giao nó cho công an. Tôi không cản.”

Ông Hai quay đi, bước vào nhà, bỏ lại sau lưng tiếng Quyết gọi đàn em vào bắt vịt, tiếng bà Tám khóc nức nở, và tiếng thằng Út cạch cạch đóng lại chiếc hòm gỗ.

Cuốn sổ Ghi Nợ ố vàng, giờ đây, không chỉ ghi chép những khoản tiền, mà còn ghi chép cả một bi kịch gia đình, một sự sụp đổ của niềm tin. Đó là cái giá phải trả cho những ham muốn phù phiếm và sự lầm lỡ của đứa con trai mà ông bà đã hết lòng yêu thương. Mùa vịt thịnh vượng năm ấy, đổi lại bằng một sự mất mát không gì bù đắp được.