Trong một ngôi làng nhỏ nằm nép mình bên dòng sông Yên tĩnh, gia đình nhà họ Nguyễn sống qua bao thế hệ trong nhà gạch ba gian đã bạc màu thời gian. Ông bà Nguyễn, cha mẹ của bốn anh em, đã qua đời cách đây vài năm, để lại một khoảng trống lớn trong lòng những người con. Anh cả Tùng, 38 tuổi, là người gánh vác mọi công việc trong nhà từ khi cha mẹ còn sống. Với phong cách người cao lớn, giọng nói trầm ấm và ánh mắt sắc son, tùng như các em vân phục. Anh thường nói: “Là anh cả, tôi phải lo cho cả nhà. Các em chỉ cần góp sức, mọi chuyện để tôi thu xếp.”
Ba người em của Tùng là Hạnh, Minh và Lan, mỗi người một cảnh. Hạnh, 35 tuổi, là giáo viên tiểu học, sống giản dị với đồng lương ít. Minh, 32 tuổi, làm công nhân xây dựng, tính tình xung trực nhưng hay cả lũ. Lan, cô em út 28 tuổi, vừa tốt nghiệp đại học và chật vật tìm việc làm. Dù cuộc sống mỗi người đều khó khăn, Tùng luôn yêu cầu các em góp tiền hàng tháng để “chung lo cho bố mẹ”. Anh nói số tiền này dùng để sửa sang nhà cửa, lo ngày giỗ và giữ những kỷ vật của cha mẹ.
Hạnh, Minh và Lan, dù đôi khi thắc mắc về cách anh cả chi tiêu, vẫn cố gắng gom góp. Hạnh trích một phần lương, Minh làm thêm giờ, còn Lan thì vay mượn bạn bè. Luôn nhận tiền với vẻ mặt béo nghị luận, ghi chép cẩn thận vào một cuốn sổ cũ, nhưng chưa bao giờ công khai chi tiết việc sử dụng số tiền đó. “Các em cứ tin anh. Anh làm gì cũng vì gia đình,” Tùng thường nói, và cả ba người em đều gật đầu, dù trong lòng không khỏi nghi ngờ.
Căn nhà ba gian trở thành nơi lưu giữ ký ức của cả gia đình. Trên bàn thờ, di ảnh của ông bà Nguyễn luôn được lau sạch sẽ, hương thơm nghi ngút mỗi lần giỗ trống. Nhưng điều kỳ lạ là, dù các em góp tiền đều đặn, căn nhà ngày càng xuống cấp. Mái ngói bắt đầu, Tường vôi bong tróc, và khu vườn nhỏ trước nhà cỏ mọc um tùm. Minh từng hỏi Tùng: “Anh ơi, tiền sửa nhà đâu rồi? Sao nhà mình vẫn thế này?” Tùng chỉ cười nhạt: “Cứ từ từ, Minh. Anh đang tính toán.”
Thời gian trôi qua, những nghi ngờ trong lòng những ngày càng lớn. Hạnh để ý thấy Tùng gần đây thường xuyên mặc quần áo mới, đi xe máy xịn hơn, và thậm chí còn khoe chiếc điện thoại đời mới. Trong khi đó, cô phải chắt chiu từng đồng để nuôi con nhỏ. Minh, người thẳng tính, từng hưng phấn nói với Lan: “Anh Tùng bảo lo cho bố mẹ, nhưng sao anh ấy mua đồ mới hoài, còn nhà mình thì không sửa gì cả?” Lan, dù trẻ nhất, cũng bắt đầu cảm thấy bất an. Cô từng sinh hỏi Tùng về số tiền, nhưng anh chỉ gạt đi: “Em còn trẻ, chưa hiểu chuyện. Anh làm gì cũng có lý do.”
Mâu thuẫn bắt đầu tăng lên vào một buổi tối mùa hè, khi cả gia đình tụ tập để chuẩn bị cho ngày ông Nguyễn. Tùng, như thường lệ, yêu cầu mỗi người góp thêm một khoản tiền lớn để tổ chức linh đình thực sự. “Bố mất đã năm năm, giỗ này phải làm to. Các em ráng góp, đừng để bố mẹ dưới đáy vàng buồn,” anh nói, giọng đầy uy quyền. Hạnh, lần đầu tiên tỏ ra cứng rắn, lên tiếng: “Anh Tùng, em muốn xem sổ. Tiền góp bao năm nay đi đâu hết rồi?” Không có công cụ nào trong nhà rút xuống. Tùng cau mày, trả gọn: “Em không tin anh à? Anh là anh cả, em Yêu kiểm tra anh sao?”
Minh, vốn nóng tính, đứng bật dậy: “Anh, nếu anh minh bạch thì có gì phải sợ? Em làm phổi vất vả, tặng tiền cho anh mà nhà mình vẫn thế này. Anh giải thích đi!” Tùng im lặng một lúc, rồi lạnh lùng nói: “Nếu các em không tin thì tự lo lấy. Anh không ép.” Câu nói của Tung như đổ thêm dầu vào lửa. Lan, dù thường ít nói, cũng bật khóc: “Em tưởng anh lo cho gia đình, nhưng giờ em không biết anh đang làm gì với tiền của chúng em!”
Đêm đó, ba anh em ngồi lại với nhau sau khi Tung bỏ về. Họ định nghĩa sẽ tìm hiểu sự thật đã được quyết định. Hạnh đề nghị: “Ngày giỗ bố sắp tới, chúng ta sẽ theo dõi xem anh Tùng làm gì với số tiền. Nếu anh ấy thực sự sử dụng sai mục tiêu, chúng ta phải làm rõ.” Minh và Lan gật đầu, hãy nặng nặng nhưng quyết tâm.
Ngày giỗ ông Nguyễn đến, cả làng đổ về căn nhà ba gian. Bàn thờ được trang hoàng, mâm cỗ đầy ắp, và hương khói nghi ngút. Tùng, như mọi năm, đứng ra chủ trì, giọng nói vang vang khi đọc lời khấn. Các em, dù vẫn nghi ngờ, vẫn cố gắng giữ hòa khí trước mặt bà con. Nhưng không ai ngờ rằng, một biến cố sắp xảy ra, lật tẩy mọi bí mật.
Giữa buổi lễ, một người đàn ông lạ mặt bước vào sân. Ông trạc 50 tuổi, mặc áo sơ mi giản dị, dáng vẻ phong trần. Ông cầm theo một chiếc túi vải cũ, ánh mắt quét qua đám đông trước khi dừng lại ở Tùng. Không khí bỗng trở nên tĩnh lặng. Người đàn ông tự giới thiệu: “Tôi là Trung, bạn thân của bố các anh chị hồi còn sống. Hôm nay tôi đến thắp hương cho ông ấy.”
Tùng thoáng bối rối, nhưng nhanh chóng lấy lại vẻ điềm tĩnh: “Chào bác Trung. Mời bác vào thắp hương.” Nhưng ông Trung không vội. Ông nhìn thẳng vào Tùng, giọng chậm rãi: “Tùng, cậu có nhớ lần cuối tôi gặp cậu không? Cậu hứa với tôi điều gì?” Tùng tái mặt, cố cười gượng: “Bác nói gì lạ thế? Cháu không nhớ gì cả.”
Ông Trung bước tới bàn thờ, đặt chiếc túi vải xuống, rồi quay ra nói với mọi người: “Tôi và ông Nguyễn từng hứa với nhau rằng, nếu một trong hai người mất đi, người còn lại sẽ giúp chăm lo cho gia đình. Tôi đi làm ăn xa nhiều năm, giờ mới về được. Nhưng tôi nghe nói, Tùng, cậu đã không làm tròn trách nhiệm của mình.” Đám đông xôn xao. Hạnh, Minh và Lan nhìn nhau, tim đập thình thịch.
Ông Trung lấy từ túi vải ra một cuốn sổ cũ, giống hệt cuốn sổ Tùng hay ghi chép. “Đây là sổ ghi nợ của bố cậu. Trước khi mất, ông ấy gửi tôi giữ, vì ông ấy biết cậu, Tùng, có thể không trung thực với các em. Ông ấy nhờ tôi, nếu có ngày nào gia đình lục đục, hãy mang cuốn sổ này ra để làm rõ mọi chuyện.”
Tùng cố chen ngang: “Bác đừng nói bậy! Cháu làm gì sai mà bác vu oan?” Nhưng ông Trung bình tĩnh mở cuốn sổ, đọc to từng dòng. Đó là những khoản tiền Tùng mượn từ bố mẹ khi còn sống, cùng với số tiền các em góp sau này. Ông Trung chỉ vào một con số lớn: “Cậu nói tiền này để sửa nhà, nhưng tôi đã đi xem. Căn nhà này chẳng được sửa gì cả. Cậu mua xe mới, điện thoại mới, còn nợ bố cậu thì chưa trả đồng nào.”
Cả sân im phăng phắc. Hạnh bật khóc, Minh nắm chặt tay, còn Lan run rẩy nhìn Tùng. Tùng đứng chết trân, không nói được lời nào. Ông Trung tiếp tục: “Bố cậu biết cậu tham lam, nhưng ông ấy không muốn các em ghét cậu. Ông ấy chỉ mong cậu sửa đổi. Hôm nay, tôi đến đây không phải để làm cậu xấu hổ, mà để nhắc cậu nhớ lời hứa với bố mẹ mình.”
Không khí ngày giỗ trở nên nặng nề. Bà con trong làng nhìn Tùng với ánh mắt thất vọng. Hạnh bước tới, giọng nghẹn ngào: “Anh Tùng, anh là anh cả, chúng em tin anh, nhưng sao anh làm thế với gia đình?” Minh, dù giận dữ, cũng chỉ thở dài: “Anh, em chỉ muốn gia đình mình đoàn kết. Sao anh lại lừa chúng em?”
Tùng cúi đầu, lần đầu tiên trong đời, anh không còn vẻ uy quyền. “Anh xin lỗi,” anh thì thầm. “Anh sai rồi. Anh nghĩ mình có thể lo cho các em, nhưng rồi anh bị cuốn vào lòng tham. Anh không phản đối các em, nên cứ giấu.” Tùng quỳ trước bàn thờ, nước mắt ánh dài: “Bố ơi, con xin lỗi bố. Con đã làm bố thất vọng.”
Lan, cô em út, dù đau lòng, vẫn bước tới nắm tay Tùng: “Anh, em không muốn gia đình mình tan vỡ. Anh sai, nhưng anh vẫn là anh cả của em. Chúng ta ta bắt đầu lại được không?” Hạnh và Minh nhìn nhau, rồi gật đầu. Hạnh nói: “Chúng ta ta là anh em, dù anh sai, chúng em vẫn muốn anh sửa đổi. Nhưng từ nay, mọi chuyện phải minh bạch.”
Ông Trung cười nhẹ, đặt tay lên vai Tùng: “Anh còn cơ hội làm lại. Đừng để bố dưới đáy vàng phải buồn thêm nữa.” Ông quay sang ba anh em nói: “Tôi sẽ ở lại làng một thời gian. Nếu các cháu cần giúp gì, cứ tìm tôi.”
Sau ngày giỗ, Tùng bán chiếc xe máy mới, trả lại số tiền đã vay các em và bắt đầu sửa lại căn nhà ba gian. Anh em họ Nguyễn cùng nhau dọn dẹp khu vườn, sơn lại Tường, lợp lại mái ngói. Căn nhà tăng dần lại vẻ ấm cúng như thời cha mẹ còn sống. Tùng, dù mất đi sự uy quyền ngày trước, lại tìm thấy sự tôn trọng thực sự từ các em khi anh bắt đầu sống chân thành.
Mỗi tối, bốn anh em lại ngồi bên hiên nhà, kể chuyện và cười đùa. Họ nhận ra rằng, gia đình không chỉ là máu mủ, mà còn là sự tưởng tượng và thứ tha. Ông Trung, người bạn già của bố, trở thành người cố vấn cho cả nhà, giúp họ hàn gắn những vết rạn nứt.
Câu chuyện về người anh cả Tùng lan khắp làng, không phải như một scandal, mà như một bài học về lòng tham, sự thứ thứ và giá trị của gia đình. Căn nhà ba gian, dù cũ kỹ, vẫn đứng vững qua bao mùa mưa nắng, như minh chứng cho tình cảm bền bỉ của những người con nhà họ Nguyễn.
