Cứ đúng nửa đêm, bác Lợi Mù lại kéo bao tải ra bờ kênh. Người ta theo dõi và thấy bên trong động đậy. Cả làng đồn đoán đủ thứ tin, chỉ đến khi dân kéo đến nhất quyết đòi mở bao tải thì mọi sự mới vỡ lẽ, không ai ngờ rằng bác Lợi lại là người như vậy. Thứ bên trong bao tải, khiến cả làng phải gọi chính quyền…
Câu chuyện về bác Lợi Mù ở xóm Gềnh, một ngôi làng nhỏ nằm ven con kênh xáng hiền hòa ở miền Tây, đã trở thành một giai thoại mà cho đến tận bây giờ, khi bóng đêm buông xuống, người ta vẫn kể lại cho nhau nghe với một sự kính trọng xen lẫn hối lỗi.
Bác Lợi không phải mù hẳn, người ta bảo bác bị “cườm nước”, đôi mắt cứ đục mờ như phủ một lớp sương mỏng. Bác sống lầm lũi trong căn chòi lá dựng tạm bợ ở cuối xóm, ngay sát mé kênh. Vợ con bác nghe đâu đã mất trong một trận lụt lớn từ mấy mươi năm trước. Bác Lợi ít nói, gương mặt khắc khổ lúc nào cũng cúi gằm, chỉ có đôi tai là thính nhạy lạ thường.
Mọi chuyện bắt đầu từ một đêm trăng khuyết, anh Tèo đi soi ếch về muộn thì thấy bóng bác Lợi lụ khụ, vai kéo một cái bao tải to, nặng nề lê bước ra phía bờ kênh. Tiếng bao tải quệt trên cỏ khô kêu xoàn xoạt giữa không gian tĩnh mịch khiến anh Tèo lạnh sống lưng.
Điều đáng nói là chiếc bao tải đó đang động đậy.
Những đêm sau đó, người làng bắt đầu để ý. Cứ đúng 12 giờ đêm, khi tiếng gà gáy canh đầu chưa kịp cất lên, bóng bác Lợi lại xuất hiện. Vẫn là chiếc bao tải đó, vẫn là những chuyển động vùng vẫy bên trong, và vẫn là điểm đến quen thuộc: bờ kênh xáng tối om.
Ở cái làng nghèo này, trí tưởng tượng của con người đôi khi còn nhanh hơn gió thổi trên đồng. Những lời đồn đoán bắt đầu mọc cánh bay xa.
Bà Sáu bán tạp hóa thì quả quyết: “Tôi nghi lão ấy nuôi thứ gì tà ma lắm, cứ đêm đêm đem đi tế cho thủy thần thì có!”. Ông Năm xe ôm lại rỉ tai: “Hay là lão trộm chó, trộm mèo của bà con? Chứ bao tải mà động đậy thế kia, lại giấu giếm nửa đêm, chỉ có đồ phi pháp thôi!”. Thậm chí, có người còn ác miệng đồn rằng bác Lợi mù nhưng thực chất là “mù giả” để che mắt thiên hạ làm chuyện bất chính.
Đỉnh điểm là khi trong làng mất đi mấy con chó quý và một vài đứa trẻ bị hù dọa bởi những bóng đen lạ mặt. Sự nghi ngờ đổ dồn về phía bác Lợi. Đám thanh niên trong làng, đứng đầu là anh Tèo, quyết định không thể ngồi yên. Họ phải làm cho ra lẽ cái “bí mật nửa đêm” của lão già mù kia.
Một đêm mưa lâm thâm, khi bác Lợi vừa kéo chiếc bao tải ra đến mé nước, ánh đèn pin đồng loạt bật sáng từ nhiều phía. Hơn chục người dân làng, gương mặt hằm hằm giận dữ, vây kín lấy bác.
“Bác Lợi! Đứng lại đó!” Anh Tèo quát lớn. “Bác mang cái gì ra đây? Mở bao tải ra ngay cho tụi tôi xem!”
Bác Lợi đứng khựng lại, đôi vai gầy guộc run lên bần bật dưới ánh đèn pin chói lòa. Bác không nói gì, chỉ lấy đôi tay nhăn nheo ôm chặt lấy chiếc bao tải, gương mặt đục mờ lộ vẻ hoảng hốt.
“Bác đừng có giấu! Cả làng thấy bác làm chuyện này lâu rồi!” Bà Sáu hét lên. “Bên trong là cái gì mà nó cứ ngọ nguậy thế kia? Chó nhà tôi hay là đứa trẻ nào?”
Đám đông bắt đầu kích động. Họ lao vào giằng co chiếc bao tải. Bác Lợi yếu ớt không chống lại được sức thanh niên, bác ngã nhào xuống bùn, miệng lẩm bẩm: “Đừng… làm ơn đừng mở… nó tội nghiệp lắm…”
Tiếng xoẹt của khóa kéo vang lên. Chiếc bao tải đổ ập xuống sàn đất ven kênh. Cả làng đồng loạt lùi lại một bước, nín thở chờ đợi một cảnh tượng kinh hoàng.
Bên trong bao tải không phải là xác động vật, cũng chẳng phải tà ma. Thứ tràn ra ngoài là hàng chục con rùa, cá lóc lớn và những con trăn nhỏ. Nhưng điều khiến ai nấy phải sững sờ là tình trạng của chúng: con thì bị quấn băng keo quanh miệng, con thì bị cột chặt vây bằng dây kẽm, có con thì mình đầy vết thương rướm máu.
Giữa lúc dân làng còn đang ngơ ngác, bác Lợi lồm cồm bò dậy, đôi tay run rẩy chạm vào một con rùa đang cố bò ra mé nước. Bác tháo bỏ sợi dây kẽm siết chặt vào mai nó, giọng run run:
“Tôi… tôi đi nhặt chúng từ mấy cái bẫy trộm của người ta… hoặc mua lại từ mấy gánh hàng thịt khi thấy chúng còn sống. Đêm nào tôi cũng mang ra đây để phóng sinh, để thả chúng về với thiên nhiên…”
Anh Tèo cầm đèn pin soi vào sâu trong bao tải, chợt phát hiện ra một tập hồ sơ ướt đẫm nước mưa và những chai nhựa đựng một loại chất lỏng màu lạ. Anh tò mò mở ra xem, rồi sắc mặt anh biến đổi từ giận dữ sang kinh hoàng.
“Mọi người nhìn này! Đây không chỉ là phóng sinh… Bác Lợi… bác ấy…”
Tập hồ sơ là những mẩu tin cắt từ báo và các kết quả xét nghiệm nước mà bác Lợi nhờ người quen làm giúp. Hóa ra, bác Lợi phát hiện ra công ty phân bón ở phía thượng nguồn đang lén lút xả thải hóa chất cực độc xuống con kênh vào đúng nửa đêm.
Thứ bên trong bao tải không chỉ có động vật, mà còn có những chai mẫu nước nhiễm bẩn và các xác cá chết trắng mà bác thu lượm được làm bằng chứng. Bác Lợi hành động vào nửa đêm không phải để giấu giếm dân làng, mà để tránh sự theo dõi của bọn người xả thải hung tợn.
Bác Lợi Mù, người mà cả làng cho là lẩm cẩm và đáng ngờ, lại là người duy nhất thầm lặng bảo vệ nguồn nước cho cả xóm Gềnh suốt mấy tháng trời. Bác sợ nếu nói ra, bọn chúng sẽ cử người đến hành hung người già như bác, hoặc dân làng sẽ vì sợ hãi mà không dám đấu tranh.
“Chúng nó xả chất độc ngay đoạn này…” Bác Lợi chỉ tay về phía lòng kênh đen ngòm. “Mắt tôi mờ, nhưng mũi tôi ngửi thấy mùi hắc lắm. Cá tôm chết hết rồi, bà con mình mà cứ dùng nước này là bệnh hết cả lũ…”
Anh Tèo và dân làng lặng người. Một sự hối lỗi muộn màng bao trùm. Ngay lập tức, họ nhận ra sự nghiêm trọng của vấn đề. Không phải gọi cảnh sát vì bác Lợi, mà là gọi chính quyền để tố cáo tội ác của công ty xả thải.
Đêm đó, cả xóm Gềnh không ngủ. Công an môi trường và cán bộ xã đã có mặt ngay trong đêm nhờ những mẫu chứng cứ và sự chỉ dẫn chính xác của bác Lợi. Một đường ống xả thải ngầm của công ty nọ đã bị bắt quả tang khi đang tuôn chất lỏng đục ngầu ra dòng kênh.
Ngày hôm sau, bác Lợi không còn phải kéo bao tải ra bờ kênh trong bóng tối nữa. Chính quyền đã trao bằng khen cho bác vì tinh thần bảo vệ môi trường. Dân làng thay nhau đến sửa sang lại căn chòi lá cho bác, người mang gạo, người mang thuốc bổ mắt.
Câu chuyện về bác Lợi “Mù” đã thay đổi hoàn toàn cách nhìn của người làng. Họ nhận ra rằng, đôi mắt mờ đục của bác lại nhìn thấy những điều mà những đôi mắt sáng của họ đã vô tình lãng quên: Sự sống của dòng sông, và sự tử tế giữa người với người.
Bây giờ, cứ mỗi chiều, người ta lại thấy bác Lợi ngồi bên bờ kênh xáng. Mắt bác vẫn mờ, nhưng đôi tai bác nghe rõ tiếng cá quẫy đuôi, tiếng dòng nước đã dần trong xanh trở lại. Và chiếc bao tải ngày nào giờ đây thường xuyên được con cháu trong xóm mang đến đầy những món quà tri ân cho “người hùng thầm lặng” của làng.
