Miền Tây sông nước, nơi những con rạch nhỏ len lỏi qua những vườn dừa xanh mướt, nơi tiếng chim hót líu lo hòa cùng tiếng sóng vỗ nhẹ vào bờ. Ấp Nhơn Thuận, xã Nhơn Nghĩa, huyện Phong Điền, Cần Thơ, là nơi gia đình tôi sinh sống qua ba thế hệ. Ngôi nhà gỗ đơn sơ nằm bên dòng sông Hậu, mái lá dừa nước xào xạc mỗi khi gió thổi qua, là nơi lưu giữ biết bao kỷ niệm buồn vui của gia đình.

Bố tôi, ông Ba Thành, là một người đàn ông miền Tây chính gốc: thật thà, chất phác, nhưng cũng đầy kiên định. Sau hơn bốn mươi năm làm giáo viên dạy văn ở trường làng, bố quyết định nghỉ hưu ở tuổi sáu mươi. Chúng tôi – tôi, thằng Hai, và đứa em út tên Thủy – đều nghĩ rằng bố sẽ dành thời gian nghỉ ngơi, chăm vườn, câu cá, hoặc thỉnh thoảng nhâm nhi ly rượu đế với mấy ông bạn già. Nhưng không, chỉ vài tuần sau khi nghỉ hưu, bố đột ngột tuyên bố muốn dọn ra ở riêng, tại một căn chòi nhỏ tận cuối xóm, cách nhà chính gần hai cây số.

“Bố già rồi, muốn sống thanh tịnh một thời gian. Tụi con cứ lo việc của mình, đừng bận tâm,” bố nói, giọng trầm nhưng kiên quyết.

Tôi và Thủy ngạc nhiên, thậm chí hơi hụt hẫng. Ngôi nhà này là nơi mẹ tôi – người phụ nữ mà bố yêu thương suốt cả đời – đã sống và qua đời cách đây mười năm vì căn bệnh ung thư. Bố vẫn luôn ở đây, chăm sóc bàn thờ mẹ, tỉa tót vườn cây mẹ trồng, như thể đó là cách ông giữ mẹ ở lại bên mình. Vậy mà giờ đây, ông muốn rời đi. Điều đó khiến tôi không khỏi lo lắng.

“Bố ơi, ở đây có tụi con chăm sóc, ra đó ở một mình lỡ có chuyện gì thì sao?” Thủy nài nỉ, đôi mắt tròn xoe rưng rưng.

Bố chỉ cười, xoa đầu Thủy như ngày nó còn bé. “Bố tự lo được. Tụi con lớn cả rồi, để bố yên một thời gian.”

Chúng tôi đành miễn cưỡng đồng ý, dù trong lòng vẫn đầy nghi hoặc. Bố dọn ra căn chòi nhỏ, mang theo vài bộ quần áo, một chiếc radio cũ, và một chiếc hòm gỗ mà ông cất giữ cẩn thận. Mỗi tuần, tôi hoặc Thủy thay phiên nhau mang cơm nước, thuốc men ra cho bố. Ông vẫn khỏe mạnh, vẫn cười nói vui vẻ, nhưng tôi luôn cảm thấy có điều gì đó ông đang giấu.

Sáu tháng trôi qua, mọi thứ dường như bình yên. Cho đến một ngày, tôi phát hiện một bức ảnh cũ trên bàn thờ mẹ – bức ảnh mà bố để lại trước khi rời nhà, và nó hé lộ một bí mật khiến cả gia đình tôi bàng hoàng.

Những ngày đầu bố ở riêng

Căn chòi của bố nằm bên một con rạch nhỏ, xung quanh là lũy tre xanh và những ruộng lúa trải dài. Chòi được dựng đơn sơ, mái lá, vách gỗ, chỉ đủ chỗ cho một chiếc giường tre, một cái bàn nhỏ, và một bếp lửa. Bố bảo ông thích sự tĩnh lặng ở đây, thích nghe tiếng cá quẫy dưới sông, tiếng gió thổi qua lũy tre. Nhưng tôi biết, bố không phải là người thích cô đơn. Ông từng là linh hồn của cả xóm, người kể chuyện hay nhất trong những buổi họp mặt, người dạy bọn trẻ trong làng tập viết, tập đọc. Vậy nên, quyết định sống một mình của bố càng khiến tôi khó hiểu.

Thủy, cô em gái út của tôi, là người nhạy cảm nhất trong nhà. Nó hay mang cơm ra cho bố, ngồi trò chuyện với ông hàng giờ. Thủy kể rằng bố hay ngồi bên bờ rạch, nhìn xa xăm về phía sông Hậu, tay cầm một cuốn sổ cũ, viết viết xóa xóa gì đó. Có lần, Thủy tò mò hỏi: “Bố viết gì mà chăm chỉ vậy?” Bố chỉ cười: “Viết cho lòng mình nhẹ nhàng hơn thôi, con.”

Tôi thì bận rộn hơn, với công việc làm ở hợp tác xã nông nghiệp. Nhưng mỗi lần ghé thăm bố, tôi đều thấy ông khỏe mạnh, tinh thần tốt, chỉ là ánh mắt ông đôi khi có chút u uẩn. Tôi hỏi bố có cần gì không, ông chỉ lắc đầu: “Bố ổn. Cứ để bố làm điều bố muốn.”

Bí ẩn về chiếc hòm gỗ

Một hôm, Thủy kể với tôi rằng nó vô tình thấy bố mở chiếc hòm gỗ cũ trong chòi. Bên trong là những lá thư tay, một vài tấm ảnh đã ngả vàng, và một chiếc khăn tay thêu hoa sen – món đồ mà mẹ tôi từng rất yêu thích. Thủy không dám hỏi thêm, nhưng nó bảo cảm giác như bố đang tìm kiếm điều gì đó, hoặc đang cố gắng hoàn thành một việc gì quan trọng.

Tôi bắt đầu nghi ngờ. Bố không phải kiểu người hay giữ bí mật, nhưng lần này, ông dường như đang che giấu cả gia đình. Tôi đề nghị Thủy thử tìm hiểu thêm, nhưng nó lắc đầu: “Bố không muốn nói, ép bố làm gì? Mà anh Hai, em thấy bố hay nhắc đến mẹ, chắc bố nhớ mẹ nhiều lắm.”

Lời của Thủy khiến tôi chạnh lòng. Mười năm kể từ ngày mẹ mất, bố chưa từng tỏ ra yếu đuối. Ông luôn là chỗ dựa cho cả nhà, luôn cười nói để chúng tôi không phải lo lắng. Nhưng giờ đây, khi tuổi đã cao, có lẽ nỗi nhớ mẹ đang khiến ông thay đổi.

Bức ảnh trên bàn thờ

Sáu tháng sau ngày bố dọn ra ở riêng, một chuyện bất ngờ xảy ra. Hôm đó là giỗ mẹ. Như thường lệ, tôi và Thủy về nhà chính để dọn dẹp bàn thờ, thắp hương cho mẹ. Khi lau chùi khung ảnh của mẹ, tôi phát hiện một bức ảnh khác được kẹp phía sau. Đó là một tấm ảnh cũ, chụp mẹ khi bà còn trẻ, đứng bên một người đàn ông lạ mặt. Người đàn ông ấy trông cũng trạc tuổi mẹ, mặc áo sơ mi trắng, nụ cười rạng rỡ. Phía sau bức ảnh, có dòng chữ viết tay: “Lan và Hùng, mùa lũ 1985.”

Tôi sững sờ. Mẹ tôi tên Lan, điều đó không có gì lạ. Nhưng “Hùng” là ai? Tôi chưa từng nghe mẹ hay bố nhắc đến cái tên này. Thủy cũng ngạc nhiên không kém, nó cầm bức ảnh, lật đi lật lại, cố tìm thêm manh mối. “Anh Hai, có khi nào… người này là người yêu cũ của mẹ không?” Thủy hỏi, giọng run run.

Tôi không trả lời ngay, nhưng trong lòng dậy lên một cảm giác khó chịu. Bố để lại bức ảnh này trên bàn thờ mẹ, trước khi dọn ra ở riêng. Điều đó chắc chắn có ý nghĩa gì đó. Tôi quyết định mang bức ảnh ra chòi để hỏi bố.

Cuộc đối thoại bên bờ rạch

Chiều hôm đó, tôi và Thủy tìm đến chòi của bố. Ông đang ngồi trên ghế tre, tay cầm cuốn sổ cũ, ánh mắt đượm buồn. Thấy chúng tôi, bố mỉm cười, nhưng nụ cười ấy không giấu được sự mệt mỏi.

“Bố, con muốn hỏi về bức ảnh này,” tôi đi thẳng vào vấn đề, đặt tấm ảnh lên bàn. “Người đàn ông này là ai? Sao bố để nó trên bàn thờ mẹ?”

Bố nhìn bức ảnh, ánh mắt thoáng chút đau đớn. Ông im lặng một lúc lâu, rồi thở dài. “Tụi con ngồi xuống đây, bố kể cho nghe.”

Và rồi, bố bắt đầu kể câu chuyện mà chúng tôi chưa từng biết, một bí mật mà ông đã giữ kín suốt bao năm.

Bí mật của bố

Người đàn ông trong bức ảnh tên là Hùng, bạn thân nhất của bố từ thời trẻ. Họ lớn lên cùng nhau ở Nhơn Thuận, cùng học chung, cùng câu cá, cùng mơ ước đổi đời. Hùng là một chàng trai tài hoa, giỏi văn thơ, và đặc biệt, anh ta yêu mẹ tôi – cô gái xinh đẹp nhất làng. Nhưng Hùng không có cơ hội bày tỏ tình cảm, vì mẹ đã chọn bố. Không phải vì bố giàu có hay giỏi giang hơn, mà đơn giản vì mẹ cảm nhận được sự chân thành và tình yêu bền bỉ của ông.

Hùng chấp nhận lùi bước, chúc phúc cho bố và mẹ, rồi rời làng lên Sài Gòn lập nghiệp. Nhưng số phận trớ trêu, trong một lần về thăm quê vào mùa lũ năm 1985, Hùng gặp tai nạn khi cứu một đứa trẻ bị nước cuốn. Anh ra đi mãi mãi, để lại nỗi đau khôn nguôi cho bố và mẹ.

Bố kể, giọng nghẹn ngào: “Hùng là người tốt, nó hy sinh vì người khác. Mẹ con ngày đó khóc rất nhiều, còn bố thì day dứt vì chưa kịp nói lời cảm ơn. Nếu không có Hùng, bố và mẹ có lẽ đã không đến được với nhau.”

Bố dừng lại, lấy từ chiếc hòm gỗ ra một xấp thư. Đó là những lá thư Hùng viết cho bố trước khi mất, trong đó anh kể về ước mơ viết một cuốn sách về miền Tây, về những con người, những dòng sông, và những câu chuyện tình. Nhưng Hùng chưa kịp thực hiện thì đã ra đi.

“Sáu tháng qua, bố dọn ra đây để hoàn thành ước mơ của Hùng,” bố nói, chỉ vào cuốn sổ trên tay. “Bố viết lại những câu chuyện mà Hùng từng kể, thêm vào những ký ức của bố và mẹ. Bố muốn in thành một cuốn sách, để dành tặng cho mẹ, và cho Hùng, như một cách chuộc lỗi vì đã không làm gì cho nó khi nó còn sống.”

Tôi và Thủy lặng người. Hóa ra, bố không dọn ra ở riêng vì chán ghét gia đình, mà để âm thầm thực hiện một lời hứa dang dở. Nhưng điều khiến chúng tôi sốc hơn là khi bố mở cuốn sổ ra. Trong đó, ngoài những câu chuyện về miền Tây, còn có những dòng thư bố viết cho mẹ, như thể bà vẫn còn sống.

“Lan ơi, anh xin lỗi vì đã không nói với em sớm hơn. Hùng là người đưa em đến với anh, nhưng anh chưa từng cảm thấy xứng đáng. Giờ anh viết những dòng này, để em và Hùng biết rằng anh vẫn yêu thương và trân trọng cả hai.”

Thủy bật khóc, ôm chầm lấy bố. Tôi cũng không kìm được nước mắt. Hóa ra, bố không chỉ viết sách để hoàn thành ước mơ của Hùng, mà còn để đối mặt với nỗi đau và sự day dứt mà ông đã chôn giấu suốt bao năm. Bức ảnh trên bàn thờ không phải là một lời trách móc, mà là cách bố gửi lời tri ân đến Hùng, người bạn đã hy sinh tất cả.

Sau ngày hôm đó, tôi và Thủy quyết định giúp bố hoàn thành cuốn sách. Chúng tôi cùng bố chỉnh sửa, bổ sung những câu chuyện về miền Tây, về tình người, tình thân, và cả những ký ức đẹp đẽ của mẹ. Cuốn sách mang tên “Dòng Sông Kể Chuyện” được in ra, không chỉ để tưởng nhớ Hùng và mẹ, mà còn để kể lại câu chuyện về tình bạn, tình yêu, và sự hy sinh.

Bố không còn sống một mình ở căn chòi nữa. Ông trở về ngôi nhà cũ, nơi bàn thờ mẹ vẫn được thắp hương mỗi ngày. Bức ảnh của mẹ và Hùng được đặt trang trọng trên bàn thờ, như một lời nhắc nhở rằng tình thân không chỉ là máu mủ, mà còn là những mối dây vô hình gắn kết con người qua thời gian.

Mỗi lần nhìn dòng sông Hậu lặng lẽ trôi, tôi lại nhớ đến bố, đến mẹ, và đến Hùng – những con người đã dạy tôi rằng, dù cuộc đời có nhiều mất mát, tình yêu và lòng biết ơn sẽ mãi là ánh sáng dẫn đường.