Truyện chỉ là hư cấu, tất cả các tình tiết đều không có thật
1. Thời bao cấp – cái nghèo lẫn vào từng hơi thở
Năm 1986, vùng quê Phú Lễ của tôi vẫn còn nghèo đến mức bước một bước là gặp mùi rơm mục, mùi bùn đất ngai ngái và tiếng trâu bò rống ngoài đồng. Nhà ai có vài sào ruộng đã được coi là sung túc, còn có trâu cày thì thuộc dạng “đại gia thời đó”.
Nhà tôi thuộc loại đủ ăn đủ mặc. Không giàu có gì, nhưng so với những mái nhà tranh tốc nóc, vách đất nứt nẻ trong làng thì nhà tôi “ăn nên làm ra” hơn:
Có một cái ao cá rộng khoảng ba sào,
Một con trâu đực khỏe như máy cày,
Vài tạ thóc đủ dư để cho mượn mỗi vụ mùa.
Bố mẹ tôi có tiếng là hiền lành, cho ai mượn thóc, mượn gạo không bao giờ đòi lãi.
Mẹ tôi vẫn hay nói:
— “Người ta nghèo chứ không hèn. Mình còn miếng nào thì chia miếng đó.”
Một trong những người mẹ thương nhất là bà Lự, hàng xóm phía sau nhà.
2. Bà cụ nghèo nhưng nặng nghĩa tình
Bà Lự hơn sáu mươi, mặt đầy nếp nhăn, dáng lom khom nhưng tính tình hiền khô. Chồng bà mất sớm trong một vụ tai nạn lúc đi khai hoang. Bà một mình nuôi năm người con:
Ba con trai,
Hai con gái.
Hai con gái còn nhỏ, tầm tuổi tôi. Hai đứa đó lúc nào cũng lem luốc bùn, chạy qua nhà tôi xin củ khoai, miếng bột ngô, mà mẹ tôi lúc nào cũng cho.
Bà Lự biết ơn nhà tôi lắm.
Cứ mỗi vụ mùa xong là bà cầm chục trứng gà sang biếu, miệng cười ngượng nghịu:
— “Mấy cái trứng này để tụi nhỏ ăn lấy thảo nghe chị.”
Nhưng trong năm người con, người con trai cả của bà – tên Tòng – lại là một nỗi buồn không thể nói thành lời.
3. Người con trai cả – cái bóng đen của cả xóm
Tòng lớn hơn bố tôi gần chục tuổi, nhưng tính tình rất lạ. Không ai hiểu được anh ta nghĩ gì.
Làm ở đâu cũng gây chuyện.
Đi đến đâu là nơi đó mất trộm gà, trộm vịt.
Có người bảo anh ta chơi với đám đầu trộm đuôi cướp ngoài chợ huyện.
Có người nói anh ta ganh tị với những ai làm ăn khá lên.
Nhiều nhà trong làng từng bị chơi xấu:
Chuồng gà bị mở, ruộng bị phá luống, rạ phơi bị đốt…
Nhưng chẳng ai bắt được tận tay.
Nhà tôi và nhà bà Lự vốn thân, nên bố mẹ tôi không nghi ngờ bao giờ.
Bố tôi hay nói:
— “Thằng Tòng tánh nó kỳ cục, nhưng biết đâu nó chỉ nóng nảy thôi.”
Mẹ tôi ngăn:
— “Ông đừng bênh. Tánh nó giống người mang thù oán trong lòng lắm.”
Nhưng cuộc đời nhiều khi chỉ cần một biến cố nhỏ để phơi bày sự thật.
4. Ao cá – tài sản quý nhất của nhà tôi
Nhà tôi có ao cá rộng ba sào.
Năm đó, bố tôi thả rất nhiều cá trắm đen.
Cá lớn, vảy bóng, giá trị cao.
Chỉ cần một vụ thu hoạch thôi là đủ tiền sửa mái nhà, mua thêm cái xe đạp Liên Xô cho anh Hai đi học cấp ba.
Bố tôi chăm ao như chăm con. Ngày nào cũng đứng dưới hiên nhà, quăng từng nắm cám xuống mặt nước.
Lũ cá trắm phóng lên quẫy trắng xóa.
Cả nhà tôi hy vọng vào vụ cá năm ấy.
Nhưng đời đâu ai biết trước chữ “ngờ”.
5. Buổi trưa định mệnh – ao cá trắng xóa
Trưa tháng Bảy nắng như đổ lửa.
Tôi đang cắt rau cho lợn thì nghe tiếng mẹ hét thất thanh:
— “Ông ơi! Ao cá! Cá nổi trắng hết rồi nè!!”
Tôi chạy theo mẹ ra bờ ao.
Cảnh tượng trước mắt khiến ai cũng chết đứng:
Hàng trăm con cá trắm lớn nổi bụng trắng phau, nằm la liệt như bị sốc điện.
Bố tôi nhảy xuống nước, cố vớt từng con nhưng vô ích.
Nước ao có mùi rất lạ—mùi thuốc sâu nồng nặc.
Hàng xóm chạy tới đông nghịt.
Có người nói:
— “Ai đó đổ thuốc sâu rồi!”
— “Trời đất, ác dữ vậy!”
— “Nhà ông Bảy năm ngoái cũng bị kiểu này… chắc cùng một thằng làm!”
Mẹ tôi ngồi bệt xuống đất, hai tay ôm mặt:
— “Trời ơi… vốn liếng nhà tui…”
Bố tôi mặt tái xanh nhưng vẫn cố trấn an:
— “Thôi bà… khóc làm gì. Mất rồi thì làm lại.”
Trong lòng ai cũng uất, nhưng không có bằng chứng, biết trách ai?
Cả nhà chỉ lẳng lặng tát cạn ao, chuẩn bị thả giống lại.
Chúng tôi tự nhủ: “Thôi, coi như tai nạn.”
Nhưng đâu biết đó là một vụ ám hại có chủ đích.
6. Một tháng sau – nỗi đau lắng xuống
Thời gian trôi đi.
Bố tôi vay tạm vài bao thóc để mua giống cá mới.
Cả nhà làm việc gấp đôi, hy vọng bù lại phần đã mất.
Hàng xóm ai cũng thương nhà tôi.
Riêng bà Lự, mỗi lần nhìn thấy mẹ tôi đều rơm rớm nước mắt:
— “Chị ráng lên nghen…”
Mẹ tôi vẫn nở nụ cười:
— “Không sao đâu bà.”
Nhưng hóa ra, chính ánh mắt ấy của bà Lự mới là điều bất thường nhất.
7. Nửa đêm kỳ lạ
Một đêm mưa, tầm 2 giờ sáng, tôi nghe tiếng gõ cửa “cốc cốc cốc”.
Bố tôi mở cửa.
Ánh đèn dầu hắt ra, hiện lên hình bà Lự đang đứng dưới mưa, người run bần bật.
— “Bà Lự? Sao nửa đêm bà lại…”
Bà cụ quỳ sụp xuống ngay trước cửa.
Cả nhà tôi hoảng hốt.
— “Bà làm gì vậy? Đứng lên đi!” – mẹ tôi đỡ.
Nhưng bà Lự vẫn quỳ, nước mắt hòa trong nước mưa:
— “Tôi… tôi xin lỗi. Xin lỗi vợ chồng anh chị…”
Bố tôi bối rối:
— “Bà xin lỗi gì? Bà đứng lên nói chuyện đàng hoàng.”
Bà Lự nức nở:
— “Là thằng Tòng… chính nó đổ thuốc sâu xuống ao nhà anh chị.”
Cả nhà tôi chết lặng.
8. Lời thú nhận làm vỡ nát trái tim
Bà Lự nói trong tiếng khóc:
— “Tôi biết chuyện từ hôm bữa… nó say rượu, nó nói nó ganh nhà anh chị có ao cá lớn, nói mấy nhà khá giả trong xóm phải khổ như nó mới chịu. Tôi nghe mà lạnh sống lưng…”
Bà nắm tay mẹ tôi:
— “Tôi cấm nó làm bậy… nhưng nó không nghe. Nó làm rồi mới nói. Tôi biết là tội trời không dung, đất không tha. Tôi xin lỗi anh chị… tôi già rồi, có chết cũng không yên nếu không nói.”
Mẹ tôi ôm bà:
— “Thôi, bà đứng lên đi. Chuyện qua rồi.”
Nhưng bà Lự lắc đầu:
— “Tôi không dám nhìn mặt chị… vì chị tốt với tôi lắm. Cho tôi mượn gạo, mượn thóc, mượn trâu… vậy mà con tôi làm điều thất đức.”
Nói rồi bà khóc như một đứa trẻ.
Cả nhà tôi lặng người.
Bố tôi thở dài:
— “Bà yên tâm. Chúng tôi không trách bà. Con cái làm bậy không phải lỗi của cha mẹ.”
Nhưng mẹ tôi thì khóc.
Không phải khóc vì ao cá, mà vì sự dằn vặt của bà cụ nghèo.
9. Sáng hôm sau – làng trên xóm dưới rúng động
Tin Tòng đổ thuốc ao nhà tôi lan nhanh.
Nhiều người kể lại:
— “Năm ngoái nhà ông Năm bị phá lúa, chắc cũng nó.”
— “Đúng là ganh ghét sinh tật ác.”
— “Tội nhất là bà Lự, đẻ ra thằng bất hiếu.”
Nhưng điều bất ngờ là bố mẹ tôi không bắt Tòng phải xin lỗi, không đòi bồi thường, không kể công, không oán trách.
Bố tôi chỉ nói một câu:
— “Nó làm sai thì trời xử. Người với người không nên chém giết nhau.”
Câu nói khiến nhiều người nể nhà tôi hơn.
Còn bà Lự… từ hôm ấy gầy rộc đi.
Bà không dám nhìn ai trong xóm, càng không dám bước qua sân nhà tôi.
Mỗi lần mẹ tôi sang nhà bà, bà lại khóc:
— “Chị đừng tốt với tôi nữa… tôi mang ơn không hết, giờ áy náy không chịu nổi.”
Nhưng mẹ tôi chỉ nói:
— “Bà đừng dằn vặt. Con bà là nghiệp của bà. Nhưng nó không lấy mạng ai, thế là may rồi.”
10. Nhưng câu chuyện chưa kết thúc ở đó…
Ba năm sau, khi tôi lên cấp hai, có tin báo rằng Tòng bị bắt vì dính vào một vụ ẩu đả dẫn tới thương tích nặng cho người khác.
Ngày công an dẫn Tòng đi, bà Lự ngất ngay tại sân.
Tòng bị xử bốn năm tù.
Người trong xóm nói:
— “Thằng đó gieo gì gặt nấy.”
— “Tội nghiệp bà Lự.”
— “Đời bà khổ tới già.”
Nhà tôi thì im lặng.
Không ai vui mừng.
Không ai trả thù.
Bố tôi chỉ thở dài:
— “Ở hiền gặp lành, ở ác gặp dữ. Luật đời tự nhiên lắm.”
11. Một cuộc gặp cuối cùng
Năm tôi học lớp chín, Tòng mãn hạn tù.
Ngày về, không ai ra đón.
Anh ta gầy rộc, tóc bạc sớm.
Tối hôm đó, anh ta lặng lẽ đi sang nhà tôi.
Tôi đang rửa chén thì thấy bóng anh đứng ở cổng.
Bố tôi đi ra, Tòng cúi đầu thật thấp:
— “Con… xin lỗi. Con xin lỗi bác, xin lỗi cả nhà.”
Không đợi bố tôi trả lời, anh ta quỳ xuống:
— “Con sai. Con ác. Con ganh ghét. Con làm khổ mẹ, làm khổ cả xóm. Con… con muốn sửa lỗi.”
Bố tôi đỡ anh ta lên:
— “Thôi con, đứng dậy đi. Người sống phải biết làm lại.”
Tòng nhìn bố tôi, mắt đỏ hoe:
— “Bác… bác không giận con thiệt hả?”
Bố tôi lắc đầu:
— “Nếu bác giận, bác đã không để chờ đến hôm nay.”
Đêm đó, Tòng về.
Sáng hôm sau, anh đi làm phụ hồ ở công trình huyện.
Suốt mấy năm, anh sống lặng lẽ – hiền như đất.
Có lần mẹ kể:
— “Ngày rằm nào nó cũng cúng vái ở gốc đa đầu làng… cầu cho cha mẹ nhà mình khỏe mạnh.”
12. Bà Lự qua đời – sự thật được nói ra
Năm tôi mười tám tuổi, bà Lự mất sau một trận bệnh nặng.
Đám tang bà, người đến đông nhất lại chính là gia đình tôi và Tòng.
Trong tang lễ, khi nhìn mẹ tôi, Tòng bật khóc:
— “Nếu ngày đó bác không bỏ qua… chắc giờ con không còn đứng đây. Con biết ơn cả đời.”
Mẹ tôi nắm tay anh:
— “Bà Lự cả đời tốt. Chẳng ai mang lỗi người khác được.”
Nhưng trước khi nhắm mắt, bà Lự nắm tay mẹ tôi và nói một câu cuối:
— “Tôi… tôi đi thanh thản được rồi. Vì có người thay tôi dạy nó nên người.”
Mẹ tôi khóc như mưa.
13. Lời kết – Nợ đời trả bằng nhân nghĩa
Giờ tôi đã ngoài bốn mươi.
Mỗi lần nhớ lại chuyện năm 1986, tôi vẫn rùng mình.
Nếu khi đó bố mẹ tôi giận dữ, tố cáo, thù oán…
Có lẽ hôm nay Tòng đã không còn cơ hội làm người tử tế.
Có lẽ bà Lự đã chết trong dằn vặt.
Có lẽ cả xóm đã chẳng còn yên bình như bây giờ.
Nhà tôi mất một ao cá.
Nhưng nhà bà Lự có lại một con người.
Đôi khi, tha thứ không phải để giải oan cho người khác…
mà là cứu lấy chính những mảnh đời đang chìm trong bóng tối.
Và tôi tin, bố mẹ tôi đã chọn đúng.
