Mưa lất phất rơi trên con hẻm nhỏ ở ngoại ô Sài Gòn. Trong căn nhà cấp bốn đơn sơ, bà Hạnh, 70 tuổi, ngồi trên chiếc ghế mây cũ, đôi tay gầy guộc nắm chặt chiếc túi vải sờn. Bà nhìn ra sân, nơi những giọt mưa lăn dài trên mái tôn, lòng nặng trĩu. Gạo trong nhà đã cạn, mà tháng này, khoản tiền trợ cấp ít ỏi từ người con trai cả ở xa vẫn chưa gửi về. Bà không muốn làm phiền ai, nhưng cái đói không chờ đợi.
Bà Hạnh lê bước sang nhà con trai út, Tuấn, cách đó vài con hẻm. Tuấn và vợ, Lan, sống trong căn nhà hai tầng khang trang, mới xây từ khoản vay ngân hàng. Bà gõ cửa, giọng ngập ngừng: “Tuấn ơi, mẹ qua xin con ít tiền… Mua gạo thôi, khoảng một triệu là đủ.”
Tuấn, đang ngồi xem tivi, ngẩng lên, tỏ vẻ khó xử. “Mẹ, con cũng đang kẹt. Tháng này trả nợ ngân hàng hết rồi.” Lan, từ trong bếp bước ra, nghe được câu chuyện, nhíu mày. “Mẹ, không phải con keo kiệt, nhưng mẹ cũng biết nhà con đang khó. Nếu mẹ cần, con đưa, nhưng… mẹ viết giấy nợ nhé, để rõ ràng.”
Bà Hạnh sững người, đôi mắt mờ đục chớp chậm. Viết giấy nợ? Với chính con trai mình? Bà run run cầm cây bút Lan đưa, viết vài dòng nguệch ngoạc trên mẩu giấy cô chuẩn bị sẵn: “Tôi, Nguyễn Thị Hạnh, vay của con trai Nguyễn Văn Tuấn và con dâu Trần Thị Lan số tiền 1.000.000 đồng để mua gạo. Tôi hứa sẽ trả.” Bà ký tên, tay run đến mức mực lem một góc. Lan cầm tờ giấy, gật đầu hài lòng, rồi đưa bà một triệu đồng.
Bà Hạnh ôm số tiền, lặng lẽ ra về, lòng nặng như đeo đá. Bà nhớ những ngày xưa, khi còn khỏe, bà tần tảo nuôi ba anh em Tuấn khôn lớn. Bán từng bó rau, từng con cá ngoài chợ, bà chưa từng để các con đói. Vậy mà giờ, chỉ một triệu đồng, bà phải viết giấy nợ với con dâu.
Tuần sau, Tuấn đến thăm mẹ, thấy bà ngồi thẫn thờ bên mâm cơm chỉ có đĩa rau luộc. “Mẹ, sao không mua gì ăn cho ngon?” – Tuấn hỏi. Bà Hạnh cười nhạt: “Mẹ ăn vậy đủ rồi. À, tiền mẹ vay, mẹ sẽ trả sớm.” Tuấn ngượng ngùng, gãi đầu: “Thôi, mẹ nói gì kỳ vậy. Con với Lan không tính toán đâu.”
Nhưng bà Hạnh không quên. Mỗi ngày, bà lặng lẽ nhặt ve chai quanh xóm, tích cóp từng đồng. Bà không muốn mang tiếng “bùng nợ” với con dâu. Một tháng trôi qua, bà gom đủ một triệu đồng, gói cẩn thận trong tờ giấy bạc, mang sang nhà Tuấn. Lan mở cửa, ngạc nhiên khi thấy bà đưa tiền. “Mẹ, không cần đâu, chỉ là giấy tờ cho vui thôi,” Lan nói, giọng hơi lúng túng.
Bà Hạnh lắc đầu, đặt tiền và tờ giấy nợ lên bàn. “Mẹ trả đủ rồi. Con xé tờ giấy đó đi.” Lan miễn cưỡng xé tờ giấy trước mặt bà, miệng cười gượng. Nhưng khi bà vừa quay đi, Lan lén nhặt lại mẩu giấy đã xé, cất vào ngăn kéo, như thể giữ một bằng chứng.
Đêm đó, Tuấn về nhà, thấy Lan ngồi thẫn thờ bên bàn. “Lan, em làm sao vậy?” – anh hỏi. Lan thở dài, đưa Tuấn mẩu giấy nợ đã xé. “Em sai rồi, Tuấn. Em không nên bắt mẹ viết cái này. Hôm nay thấy mẹ trả tiền, em mới nhận ra… mẹ khổ thế nào.”
Tuấn im lặng, rồi kể cho Lan nghe một bí mật mà anh chưa từng chia sẻ. Hóa ra, khi Tuấn còn nhỏ, bà Hạnh từng bán đi mảnh đất hương hỏa của gia đình để trả nợ cho bố Tuấn, người nghiện rượu và bỏ nhà đi. Bà một mình nuôi ba anh em, chưa từng để các con biết gia đình từng túng thiếu đến mức nào. “Mẹ chưa bao giờ nợ ai cái gì,” Tuấn nói, mắt đỏ hoe. “Vậy mà em bắt mẹ viết giấy nợ vì một triệu đồng…”
Lan bật khóc. Cô nhận ra sự nghi kỵ của mình đã làm tổn thương người mẹ già cả đời hy sinh. Sáng hôm sau, Lan đến nhà bà Hạnh, quỳ xin lỗi. “Mẹ, con sai rồi. Con không đáng làm con dâu mẹ.” Bà Hạnh mỉm cười, đỡ Lan dậy. “Thôi, con biết sai là được. Mẹ không giận. Gia đình là để tha thứ cho nhau.”
Twist bất ngờ: Vài ngày sau, Tuấn và Lan quyết định sửa lại căn nhà cấp bốn của bà Hạnh, để bà sống thoải mái hơn. Trong lúc dọn dẹp, họ tìm thấy một chiếc hộp sắt cũ dưới gầm giường. Bên trong là một xấp giấy tờ vàng ố, ghi chép những khoản vay mà bà Hạnh từng âm thầm trả giúp hàng xóm, từ vài trăm nghìn đến vài triệu, suốt bao năm qua. Không một ai biết, bà Hạnh – người phụ nữ nghèo khó – chính là “ân nhân thầm lặng” của cả xóm. Tờ giấy nợ mà Lan bắt bà viết, hóa ra, là tờ giấy duy nhất bà từng ký với tư cách người vay.
Lan ôm chặt bà Hạnh, nước mắt lăn dài. “Mẹ, sao mẹ không kể gì hết?” Bà Hạnh chỉ cười: “Giúp người là vui, kể ra làm gì.” Từ đó, Lan thay đổi hoàn toàn. Cô không còn tính toán với mẹ chồng, mà học cách sống rộng lượng, như cách bà Hạnh đã âm thầm cho đi cả đời.
