Tôi năm nay chín mươi hai tuổi, nằm trong căn nhà gỗ cũ kỹ ở vùng quê nhỏ. Bên cạnh tôi là tấm ảnh bà nhà — người đã đi xa hai năm trước. Mỗi buổi sáng, khi ánh nắng len qua khung cửa sổ, tôi lại nhìn tấm ảnh ấy và thấy nghẹn nơi ngực: có những sai lầm, đến lúc nhận ra thì chẳng còn ai để xin lỗi.
Tôi và bà — tên là Liên — cưới nhau năm tôi hai mươi hai tuổi. Thời ấy, tôi là anh thợ mộc khéo tay, còn Liên là cô gái nhà buôn nhỏ, khéo léo, giỏi quán xuyến.
Ngày cưới, tôi nghèo, nên luôn mặc cảm. Lại thêm nghe người ta xì xào rằng vợ tôi “được gả để cứu anh thợ mộc nghèo”, nên trong lòng tôi nảy sinh thứ tự ái kỳ lạ: tôi sợ bị vợ coi thường, sợ cô ấy nắm tiền sẽ “coi tôi ra gì”.
Thế là ngay từ tháng đầu tiên đi làm, tôi quyết định giữ toàn bộ tiền lương cho mình.
Mỗi sáng, tôi chỉ đưa Liên đúng 100 nghìn — vừa đủ mua rau, cá, và ít đồ lặt vặt. Tôi luôn nói:
“Phụ nữ giữ tiền dễ sinh hư, em cứ lo việc nhà, tiền anh tính hết.”
Liên không phản đối, chỉ khẽ gật đầu, rồi ngày nào cũng cẩn thận ghi lại từng đồng chi tiêu.
Những năm sau, tôi mở xưởng mộc nhỏ, làm ăn khấm khá. Nhà có thêm vàng, thêm đất, thêm xe. Nhưng thói quen ấy không đổi: Liên vẫn chỉ cầm 100 nghìn mỗi sáng.
Tôi có thể mua bộ bàn gỗ tiền triệu, nhưng lại đắn đo khi bà muốn mua thêm một chiếc áo dài mới.
Tôi nghĩ mình là người chồng giỏi — lo được cho vợ con, không để ai đói khổ. Tôi tự tin rằng tôi đang “giữ tài chính để bảo vệ gia đình”.
Nhưng giờ nghĩ lại, thực ra tôi chỉ đang giữ lấy lòng ích kỷ và nỗi sợ mất quyền lực của chính mình.
Liên không bao giờ than vãn. Bà sống giản dị, ăn ít, mặc cũ. Mỗi lần tôi đưa tiền đi chợ, bà chỉ mỉm cười:
“Thế là đủ rồi ông ạ, mình còn có cơm mà ăn, có con mà lo.”
Nhiều đêm, tôi thấy bà ngồi may áo cho con, ánh đèn leo lét hắt lên gương mặt gầy gò, nhưng đôi tay vẫn cặm cụi.
Tôi chưa từng hỏi bà có buồn không. Tôi nghĩ — phụ nữ thì chỉ cần được ở nhà, có chồng con là đủ hạnh phúc rồi.
Rồi cuộc đời bắt đầu đổi hướng.
Khi tôi ngoài bảy mươi, thời thế thay đổi, gỗ ế, hàng hóa ứ đọng, công nhân bỏ đi. Tôi bị bạn làm ăn lừa, nợ mấy tỷ đồng. Căn nhà xưởng phải thế chấp, sổ đỏ cũng chẳng còn nguyên. Tôi gầy rộc đi chỉ trong vài tháng.
Một tối, tôi ngồi giữa sân, đầu óc rối bời, chợt nghe tiếng gõ cửa. Liên bước ra, tay cầm một chiếc hộp nhỏ và một lá thư.
Bà đặt hộp xuống bàn, nói nhẹ như gió:
“Ông đừng lo nữa, đây là hai tỷ, ông cầm lấy mà trả nợ.”
Tôi chết lặng. Hai tỷ? Làm sao bà có? Tôi biết bà không đi làm, tiền trong nhà đều do tôi giữ.
Thấy tôi ngẩn ngơ, bà chỉ nói:
“Mỗi ngày ông đưa tôi 100 nghìn, tôi luôn mua rẻ hơn 10 nghìn. Tôi để dành phần đó. Ban đầu chỉ để phòng lúc ốm đau, sau thành thói quen. Bảy mươi năm, tôi góp lại được từng ấy.”
Tôi run rẩy mở thư. Nét chữ run run, già nua, nhưng từng dòng như dao cứa vào tim tôi:
“Ông à, tôi biết ông sợ tôi bòn rút, sợ tôi mang tiền cho nhà ngoại. Nhưng 70 năm qua, nhà ngoại tôi chẳng nhận của tôi đồng nào. Mẹ tôi mất, tôi không dám về đưa tang, vì sợ xin tiền ông sẽ làm ông khó chịu.
Tôi không giận ông, chỉ buồn vì cả đời ông không tin tôi. Tin tưởng là thứ duy nhất người vợ cần, chứ không phải tiền bạc.
Hai tỷ này, tôi để dành không phải để trả nợ cho ông, mà để ông hiểu: người phụ nữ ông sợ nhất hóa ra lại là người luôn nghĩ cho ông nhất.
Hóa ra người dại dột trong cuộc đời này… chính là ông, không phải tôi.”
Tôi ngồi đọc, nước mắt cứ rơi. Lần đầu tiên trong đời, tôi hiểu cảm giác thất bại thật sự — không phải vì nợ nần, mà vì đã đánh mất lòng tin của người vợ suốt bảy mươi năm đồng hành.
Tôi cầm tờ thư ấy đi khắp xưởng, đi qua từng chiếc bàn, từng mảnh gỗ cũ. Tôi nhớ lại bao năm mình đã nặng lời, đã dè bỉu, đã nghĩ rằng chỉ có mình là người gánh vác.
Nhưng hóa ra, cả đời tôi được che chở bởi sự âm thầm của một người đàn bà không bao giờ đòi hỏi gì.
Hai năm sau, bà mất. Trong tủ quần áo của bà, tôi tìm thấy một cuốn sổ tay nhỏ, ghi chép đều đặn từng khoản chi tiêu:
“Ngày 5/4 – Hưng đưa 100 nghìn. Mua cá 25, rau 10, trứng 15, để dành 50.”
“Ngày 20/9 – Ông ho, mua thuốc 80 nghìn. Không để dành được hôm nay.”
Trang cuối cùng, trước khi chữ run đến nỗi không còn rõ, bà viết:
“Nếu tôi mất trước, mong ông đừng tự trách. Tôi chưa bao giờ thấy mình khổ. Tôi chỉ mong một ngày ông hiểu rằng, có những người phụ nữ, không cần giữ tiền, họ vẫn giữ cả mái nhà.”
Tôi ôm cuốn sổ, khóc như một đứa trẻ.
Giờ đây, mỗi sáng tôi vẫn giữ thói quen cũ: lấy trong tủ 100 nghìn, đặt lên bàn ăn. Nhưng không phải để đưa ai, mà để nhớ.
Nhớ người đàn bà từng âm thầm gom góp từng đồng để tôi có hôm nay, để tôi hiểu ra bài học muộn nhất đời mình:
Tin tưởng một người không khiến ta nghèo đi, nhưng nghi ngờ họ có thể khiến ta mất tất cả.
Kết thúc:
Người ta thường nghĩ khôn là giữ tiền, giữ quyền. Nhưng chỉ khi mất đi một người biết giữ tình, giữ nghĩa, ta mới hiểu:
Hóa ra, kẻ dại dột nhất… chính là mình.
